TI/Słowniczek

Słowniczek

Administrator

zarządca; w informatyce osoba odpowiedzialna za prawidłowe działanie systemu komputerowego, jego konfigurację, tworzenie kopii zapasowych etc. W tym celu administrator ma przypisane w systemie konto, umożliwiające modyfikację obszarów systemu niedostępnych dla zwykłego użytkownika. Te przywileje oznaczają również możliwość uszkodzenia systemu, dlatego, nawet jeśli na własnym komputerze pełnimy funkcje administratora samodzielnie, to na co dzień lepiej pracować na koncie zwykłego użytkownika.

Adware

(ang. advertising-supported software, oprogramowanie utrzymywane przez reklamy) rodzaj oprogramowania rozpowszechnianego bez kodu źródłowego, które wyświetla reklamy, na których zarabia autor. Zwykle istnieje możliwość nabycia wersji programu bez funkcji wyświetlania reklam.

ADSL

asymetryczne łącze DSL, w którym zwykle przesyłowi danych z Internetu do użytkownika rezerwuje się kilkakrotnie większe pasmo (czyli szybkość przesyłu danych) niż w kierunku przeciwnym. Przy pasywnym korzystaniu z Internetu ten kierunek jest podstawowy, kierunek przeciwny intensywniej wykorzystują serwery.

AGP

(Accelerated Graphics Port) interfejs wysoko wydajnych kart grafiki do PC, opracowany przez firmę Intel na podstawie PCI.

Algorytm

dokładny zbiór jasno zdefiniowanych instrukcji, których wykonanie doprowadzi do określonego celu. Recepta, przepis. Algorytm zapisany w języku programowania może stać się programem komputerowym.

Analogowy

operujący wielkościami ciągłymi, jak temperatura czy natężenie prądu. Przeciwieństwo: cyfrowy.

Aplikacja

program komputerowy, zwykle stanowiący większą całość, jak na przykład edytor tekstów lub arkusz kalkulacyjny, wykorzystywany przez użytkownika do wykonania konkretnych zadań. Technicznie, aplikacje korzystają z usług konkretnego systemu operacyjnego.

Applet

mały program (zwykle pisany w Javie), który można uruchamiać z innej aplikacji; jeśli jest nią przeglądarka, to applet widzimy jakby był wbudowany w stronę WWW. W porównaniu z pełnymi programami Javy applety mają szereg ograniczeń np. w dostępie do plików, ze względu na bezpieczeństwo.

ARJ

popularny format kompresji, przed użyciem spakowanego pliku (*.arj) należy go rozpakować za pomocą odpowiedniego programu.

Arkusz kalkulacyjny

program komputerowy służący do wykonywania często powtarzanych obliczeń lub prezentacji danych liczbowych na przykład w postaci graficznej.

ASCII

(American Standard Code for Information Interchange) standardowy sposób przypisania liczb literom (tabl. ).

AT

(Advanced Technology) opracowany przez IBM w połowie lat 80. XXw. standard konstrukcyjny PC, do niedawna powszechnie stosowany, obecnie wypierany przez ATX.

ATA

(AT Attachment) najpopularniejszy interfejs dysków twardych w PC, dla odróżnienia od nowszego, szeregowego ATA (S-ATA), zwany również równoległym ATA (Parallel ATA).

ATAPI

(ATA Packet Interface) protokół umożliwiający podłączanie przez interfejs ATA urządzeń innych niż dyski twarde (np. napędy CD-ROM czy taśmy).

ATX

opracowany przez Intela standard, który zastąpił AT.

Authentication

uwierzytelnienie.

AVI

(Audio Video Interleave) wywodzący się z MS Windows format plików (*.avi) wideo.

Backup

kopia zapasowa. Regularne tworzenie kopii zapasowych ważniejszych danych (na dyskietkach, taśmach, płytach CD-ROM czy osobnych dyskach twardych) jest podstawową zasadą bezpieczeństwa.

Bajt

osiem bitów, można za ich pomocą zapisać liczbę między 0 a 255 lub literę.

Baza danych

(database) zbiór uporządkowanych informacji lub program do jego obsługi (szybkiego przeszukiwania i uzupełniania).

Binarny

— zapisany w systemie dwójkowym, czyli jako suma kolejnych potęg dwójki (używany na co dzień system dziesiętny korzysta z potęg liczby 10), na przykład liczba 110 w układzie dwójkowym to czyli 6 (w ukłądzie dziesiętnym). W systemie dziesiętnym potrzebujemy dziesięciu cyfr; liczby binarne można zapisywać z użyciem tylko dwóch symboli — za pomocą bitów.

Bit

podstawowa jednostka informacji, jeden lub zero.

Blat

(desktop) określenie przestrzeni dostępnej na ekranie komputera, na której jak na blacie biurka rozkładamy potrzebne w pracy narzędzia — ikony programów, skróty, menu i okna. W polskiej wersji MS Windows użyto określenia pulpit (por. przypis na s. ).

Blog

skrót od Weblog (ang. log — dziennik okrętowy), dziennik internetowy, publikowany na bieżąco pamiętnik, w którym autor pod kolejnymi datami umieszcza właściwie dowolne wpisy — często opisy przeżyć, przemyślenia lub opinie. Pierwszym polskim serwisem pozwalającym na tworzenie blogów był nlog.org, aktualnie najpopularniejszy jest blog.pl.

Bluetooth

opracowana w firmie Ericsson specyfikacja łącza radiowego dla małych urządzeń. Stosowana podobnie jak IrDA, ma od niej różne własności wynikające z różnicy między falami radiowymi a podczerwienią, np. fale radiowe rozchodzą się we wszystkich kierunkach i przenikają przez większość materiałów. W porównaniu do radiowych sieci Wi-Fi ma mniejszy zasięg i nie zawiera protokołów sieci komputerowej. Harald Sinozęby (ang. Bluetooth) był królem Danii w latach 940-981.

BMP

(BitMaP) format zapisu plików graficznych, wywodzący się z MS Windows (rozszerzenie *.bmp).

Cache

pamięć podręczna, bufor. Mechanizm buforowania (caching) wykorzystywany jest np. do przyspieszenia czytania danych z dysku twardego, przez umieszczenie najczęściej czytanych fragmentów w znacznie szybszej pamięci RAM. Zastosowanie tego mechanizmu w Internecie polega na umieszczaniu kopii najczęściej odwiedzanych stron WWW na lokalnym serwerze, dla zmniejszenia ruchu w Sieci i przyspieszenia dostępu (proxy).

CD-ROM

(Compact Disc Read Only Memory) plastikowy krążek o średnicy 5,25 cala (rys. ), na którym można zapisać ok. 650 MB danych.

CGI

(Common Gateway Interface) standard uruchamiania programów z serwera poprzez strony WWW.

CHAP

(Challenge-Handshake Authentication Protocol) protokół uwierzytelniania stosowany przy połączeniach z komputerem dostawcy usług internetowych, umożliwiający automatyczne podanie nazwy użytkownika i hasła, dzięki szyfrowaniu bezpieczniejszy niż PAP.

Chip

układ scalony.

Ciasteczka

(cookies) informacje zapisywane na dysku naszego komputera przez odwiedzane przez nas witryny, mające zwykle ułatwić rozpoznanie nas i naszych upodobań przy kolejnej wizycie.

Cracker

osoba włamująca się do systemów komputerowych, często mylnie określana jako haker.

CRC

(Cyclic Redundancy Check) jeden ze sposobów obliczania sumy kontrolnej.

CRT

(Cathode Ray Tube) kineskop, również określenie tradycyjnych monitorów kineskopowych (por. LCD).

CSS (Cascading Style Sheets)

prosty mechanizm ustalania stylów (czcionki, kolory itp.) w dokumentach HTML.

CSS (Content Scramble System)

system szyfrowania filmów na płytach DVD, kontrolowany przez konsorcjum DVD Control Copy Association http://www.dvdcca.org. W zamyśle miał umożliwiać odtwarzanie filmów wyłącznie posiadaczom licencji na algorytm odszyfrowujący, co dawałoby Konsorcjum pełną kontrolę rynku. Wbrew pozorom szyfrowanie zawartości nie ograniczało nielegalnego kopiowania całych płyt, do którego nie jest konieczna znajomość algorytmu deszyfrującego. Dość szybko w Internecie pojawiły się programy (DeCSS) łamiące ten szyfr.

Cybersquatting

wykupywanie adresów internetowych o potencjalnie dochodowych nazwach (np. postaci ZnanaFirma.com) w celu odsprzedaży zainteresowanym (w tym przypadku zapewne przedsiębiorstwu ZnanaFirma). Proceder popularny w latach 90. XX w. dzięki chwilowemu brakowi jasnych regulacji prawnych (np. ochrona znaków handlowych ma ściśle określony zasięg terytorialny, o czym trudno mówić w Internecie).

Cyfrowy

oparty na liczbach, co daje możliwość korekcji błędów np. przez sumy kontrolne. Przeciwieństwo: analogowy.

Czat

(chat) pogawędki w Sieci (online, za pomocą klawiatury), organizowane często w portalach.

Czcionka

(font) pismo drukarskie (krój). Niniejszą książkę złożono czcionką antykwa Półtawskiego, zaprojektowaną w latach 1923 - 28, przywróconą polskiej typografii (komputerowej) dzięki projektowi Grupy Użytkowników Systemu TEX (http://www.gust.org.pl).

DeCSS

program komputerowy łamiący szyfr CSS (Content Scramble System) używany do kodowania większości filmów DVD, co umożliwia ich odtwarzanie programom nie posiadającym licencji konsorcjum DVD Control Copy Association. 22 stycznia 2004 roku DVD CCA wycofało się z procesów wytaczanych przeciwko osobom publikującym DeCSS.

Demo

potoczne określenie dla wersji demonstracyjnej programu. Jest to zwykle rozprowadzana za darmo wersja programu komercyjnego (w odróżnieniu od programów rozpowszechnianych np. na licencji GNU, gdzie pojęcie to nie miałoby sensu), o ograniczonych możliwościach, jak na przykład wyłączona możliwość zapisu na dysku edytowanego dokumentu w wersji demonstracyjnej edytora lub tylko jeden poziom w demo gry, albo też z wbudowanym mechanizmem powodującym, że program przestaje działać np. po tygodniu od instalacji. Wersja demonstracyjna ma umożliwić użytkownikowi zapoznanie się z programem i zachęcić do kupna pełnej wersji.

Desktop

1. Blat. 2. Osobisty komputer stacjonarny (ustawiany zwykle na blacie biurka).

Dialup

czasowe (w odróżnieniu od stałej, dedykowanej linii) połączenie komputerów (komputera z Internetem) przez linię telefoniczną.

DirectX

zespół technologii firmy Microsoft, usprawniający obsługę multimediów w MS Windows, kluczowy dla działania w tym systemie współczesnych gier komputerowych.

DivX

efektywny kodek (koder/dekoder) filmów, pozwalający na zapisanie prawie 2-godzinnego filmu na płycie CD z jakością niewiele gorszą od płyty DVD (zob. http://divx.com).

DNS

(Domain Name System) serwis nazw w Internecie, zapewniający tłumaczenie adresów symbolicznych (jak brain.fuw.edu.pl) na numery IP (193.0.82.256).

Domena

Część adresu internetowego, przypisana np. krajowi (.pl) lub firmie (.nowaera.com.pl lub .nowaera.pl). Więcej o domenach znajdziesz w Rozdziale XXX.

DOS

ang. Disk Operating System, zwykle używane dla określenia rodziny systemów operacyjnych (MS-DOS, PC-DOS i inne) dla komputerów PC, niezmiernie popularnych od wczesnych lat 80. DOS umożliwia uruchamianie jednocześnie tylko jednego programu (nie jest wielozadaniowy ani wielodostępny) i nie ma wbudowanych możliwości graficznych, choć programy pisane dla DOS mogą korzystać z grafiki (podstawowym jest tryb tekstowy, w którym na ekranie wyświetlane są tylko znaki ASCII). Aplikacje pisane dla DOS można do dziś uruchamiać w większości systemów Microsoft Windows, jak również w GNUinuksie za pomocą emulatorów.

Dostawca usług internetowych

(Internet Service Provider, ISP) firma oferująca m.in. dostęp do Internetu.

DotCom

(dot — kropka) popularne określenie firm internetowych, których nazwa często jest równoważna z internetowym adresem, czyli kończy się (przynajmniej w USA) na .com (commercial — handlowy).

Download

kopiowanie pliku z serwera na dysk lokalny (naszego komputera) — por. upload.

DSL

(Digital Subscriber Line) sposób zestawiania szybkiego (stałego) połączenia z Internetem, oparty na spostrzeżeniu, że miedziane kable łączące nasze telefony z centralą mają potencjalnie wyższe przepustowości niż to jest wykorzystywane przez przesyłanie głosu. Zapewnia dużo większe szybkości niż łączenie przez modem, czasami może być zestawione nawet na istniejącym kablu telefonicznym, ale działa tylko na małych odległościach (do ok. 5 km) do najbliższego punktu dostawcy usługi, jeśli na drodze nie znajdują się wzmacniacze sygnału, centralki albo łącza optyczne. Równolegle z łączem internetowym możemy korzystać z tradycyjnego telefonu.

DTP

ang. DeskTop Publishing komputerowe przygotowanie do druku książek, broszur czy magazynów. Teksty i ilustracje wczytywane są do specjalnych programów komputerowych, w których ustalany jest końcowy wygląd publikacji — rozkład i rozmiary strony, czcionki, tytuły rozdziałów, nagłówki, odnośniki itp. Wyjściem jest ostateczny kształt wydruku, zapisywany w formacie PostScript lub PDF.

DV

(Digital Video) standard zapisu wideo w kamerach cyfrowych. Każda klatka kompresowana jest osobno w formacie JPEG. Daje to większą wygodę edycji tak zapisanego wideo, za cenę dużo większych niż w MPEG rozmiarów plików (godzina zajmuje ok. 20 GB).

DVD

(Digital Versatile Disc) uniwersalny dysk cyfrowy, ze względu na główne zastosowanie — cyfrowy zapis filmów — zwany też Digital Video Disc. Jako nośnik danych komputerowych ma pojemność od 4,7 do 17 gigabajtów (GB), zależnie od gęstości zapisu i wykorzystania jednej lub dwóch stron płyty.

Dyskietka

najczęściej oznacza floppy disk o pojemności 1,44 MB i średnicy 3,5" (rys. ).

Dysk twardy

(Hard Disk) znajdujący się zwykle wewnątrz obudowy komputera dysk o dużej pojemności i relatywnie szybkim dostępie do danych. Obecnie pojemność dostępnych dysków twardych podwaja się co ok. 8 miesięcy, a względny koszt zapisu tej samej ilości informacji spada mniej więcej 1,5% na tydzień.

E-mail

(electronic mail, email) poczta elektroniczna.

E-

przybierający gwałtownie na popularności przedrostek, wywodzący się od słowa "elektroniczny", a znaczący często raczej "internetowy", na przykład e-friends — przyjaciele z Internetu.

E-biznes

integracja przepływu informacji między działami wewnętrznymi przedsiębiorstwa z jego aktywnością w Internecie.

E-book

książka publikowana w formie elektronicznej lub urządzenie do jej wyświetlania.

Edytor

1. Procesor tekstu, czyli program komputerowy sużący do pisania i poprawiania tekstów. 2. Osoba odpowiedzialna ze strony wydawcy za treść książki lub czasopisma.

Emulator

oprogramowanie pozwalajace uruchamiać programy w systemie innym niż ten, dla którego zostały oryginalnie stworzone.

Ethernet

najpopularniejszy standard sieci lokalnych (LAN).

FAQ

(Frequently Asked Questions) często zadawane pytania, a raczej zbiór odpowiedzi na nie, udostępniany użytkownikom w serwisach, dokumentacjach itp.

Firewall

urządzenie ograniczające ruch, zwykle na styku sieci wewnętrznej z Internetem, w celu utrudnienia zdalnych włamań.

Floppy (disk)

dyskietka.

Folder

inaczej katalog plików (ang. directory, catalog, folder, symboliczna przegródka lub szuflada, służąca d oporządkowania plików na dysku. W folderze mogą znajdować się pliki lub kolejne foldery, tworzące w sumie drzewo katalogów. Więcej o katalogach znajdziesz w Rozdziale XXX.

Font

czcionka.

Free Software Foundation

(Fundacja Wolnego Oprogramowania, informacje po polsku: http://www.fsf.org/home.pl.html), promująca tworzenie i rozwój programów dostępnych z kodem źródłowym, głównie przez finansowanie projektu GNU.

Freeware

oprogramowanie udostępniane za darmo bez konieczności ujawniania kodu źródłowego.

FTP

(File Transfer Protocol) protokół transferu plików, wywoływany automatycznie, gdy klikniemy odniesienie łączące się ze ściąganiem pliku.

Gateway

wychodzące z użycia określenie urządzenia, umożliwiającego przesyłanie danych między sieciami o różnych standardach, obecnie zwanego raczej routerem lub wręcz konwerterem protokołów.

GIF

jeden ze standardowych formatów zapisu plików graficznych (*.gif), oparty na bezstratnej kompresji, z ograniczeniem liczby kolorów do 256. Umożliwia wyświetlanie sekwencji obrazów, stąd częste zastosowanie do prostych animacji na stronach WWW.

Gigabajt

GB, miliard bajtów. Czasami (np. przy podawaniu pojemności pamięci RAM lub płyt CD) mianem gigabajta określa się również bajtów, choć wedle wprowadzanego ostatnio standardu tę wielkość powinniśmy nazywać gibibajtem

GNOME

okienkowy interfejs graficzny (desktop, blat) dla systemu GNUinux (nastawiony bardziej na grafikę konkurent KDE).

GNU

(Gnu's Not Unix, czyli Gnu to Nie Unix) zapoczątkowany w 1984 r. projekt stworzenia wolnego systemu operacyjnego, dostępnego wraz z kodem źródłowym. Umożliwił m.in. powstanie systemu GNUinux. Informacje po polsku: http://www.fsf.org/home.pl.html.

GNU/Linux

w pełni darmowy i dostępny wraz z kodem źródłowym uniksowy system operacyjny (dla komputerów PC i innych), rozpowszechniany na zasadach licencji GNU.

Google

aktualnie najpopularniejsza wyszukiwarka internetowa — firma oferuje również szereg innych darmowych usług; zbliża się do pozycji monopolisty w zakresie wyszukiwania informacji

GPRS

(General Packet Radio Service) standard łączący technologię komórkową (GSM) z internetową. Dane przesyłane są, jak w Internecie, w postaci pakietów. Umożliwia to m.in. pobieranie informacji z Internetu na żądanie, zamiast utrzymywania stałego połączenia jak podczas korzystania z WAP, oraz rozliczanie kosztów w zależności od ilości przesłanych danych, a nie czasu połączenia. Oferuje znacznie szybszą transmisję danych niż GSM.

Grupy dyskusyjne

zob. Usenet.

GSM

(Global Service for Mobile Telecomunication) powszechny standard telefonii komórkowej, umożliwiający również transmisję danych z prędkością do 9600 bitów na sekundę.

Haker

(hacker) oryginalne określenie komputerowego "guru" iub pasjonata. Niesłusznie terminem tym określa się osoby włamujące się do systemów komputerowych (cracker). Między hackerem a crackerem różnica jest podobna jak między ślusarzem a włamywaczem.

Hasło

(password) w systemach wielodostępnych przypisany do konta użytkownika sposób uwierzytelnienia, "zaklęcie", które winno być znane tylko osobie upoważnionej do korzystania z danego konta.

HDD

(Hard Disk Drive) dysk twardy.

Hipertekst

(hypertext) system odnośników — wyróżnionych w dokumencie fragmentów tekstu — których kliknięcie wyświetla inny dokument lub jego wybraną część.

Hiperprzetrzeń

pojęcie z zakresu fizyki teoretycznej: wedle jednej z teorii nasz wszechświat jest jednym z wielu wszechświatów, znajdujących się w hiperprzestrzeni. Pojęcie to zostało zaadoptowane w literaturze fantastyczno-naukowej dla wyjaśnienia podróży z prędkością większą od prędkości światła. W ksiązkach science fiction gwiezdny statek wchodzący w hiperprzestrzeń w jednym punkcie wszechświata może z niej wyjść w dowolnym innym punkcie i to dużo szybciej, niż trwałaby podróż do tego punktu z największą możliwą prędkością (światła).

Host

komputer umożliwiający użytkownikom komunikację z innymi hostami w sieci — np. przez e-mail czy WWW.

HTML

(Hypertext Markup Language) język opisu strony, stanowiący podstawę WWW.

HTTP

(Hypertext Transfer Protocol) protokół przekazu danych w ramach WWW.

HTTPS

bezpieczna wersja protokołu HTTP, w której informacja przesyłana pomiędzy przeglądarką a serwerem WWW jest szyfrowana za pomocą protokołu SSL lub nowszego TLS, opartych na kryptografii klucza publicznego.

ICQ

(I Seek You) "Ja Szukam Ciebie", usługa pozwalająca na odnajdywanie (korzystających z niej) osób, będących w danej chwili online, czyli przy komputerze podłączonym do Internetu.

IMAP

(Internet Message Access Protocol) protokół dostępu do skrzynek poczty elektronicznej, rozszerzony w stosunku do POP3.

Interaktywność

dialog, wymiana informacji pomiędzy programem komputerowym a człowiekiem. Zdecydowana większość współczesnych programów wykazuje tę cechę, reagując natychmiastowo na komendy wydawane przez człowieka za pomocą myszki czy klawiatury — czyli, mówiąc inaczej, na wprowadzane przez niego dane). Nie są interaktywne na przykład programy służące do długotrwałych obliczeń, zapisujące wyniki na dysku, lub kompilatory.

Interfejs

(interface) połączenie iub sposób współpracy (porozumiewania się) różnych systemów (urządzeń), np. człowieka z programem komputerowym.

Internet

sieć łącząca komputery i sieci komputerowe całego świata.

Intranet

sieć wewnętrzna (w ramach np. jednej firmy czy budynku), działająca na tych samych zasadach i oprogramowaniu, co Internet.

IP

(Internet Protocol) protokół przekazywania (pakietów) informacji w Internecie. Numer IP to adres komputera w Internecie, na przykład 190.0.82.249, związany przez DNS z nazwą symboliczną eeg.pl.

IRC

(Internet Relay Chat) pogawędki (za pośrednictwem klawiatury) online (czyli bez opóźnień, jak np. przy wymianie listów), w których jednocześnie może brać udział kilka osób.

IrDA

(Infrared Data Association) stowarzyszenie określające standardy przesyłu danych cyfrowych w podczerwieni (czyli podobnie jak zdalne piloty TV). Również nazwa złącza (interfejsu), umożliwiającego bezprzewodowe łączenie komputera z drukarką, komputerem przenośnym itp.

ISDN

(Integrated Services Data Network) technologia łącząca przesyłanie głosu i danych tym samym kablem.

ISO 8859-2

określony przez Międzynarodową Organizację Standaryzacji (http://www.iso.ch) sposób kodowania liter alfabetów Polski i innych krajów Europy Wschodniej.

ISP

(Internet Service Provider) dostawca usług internetowych.

JAR

(Java Archive) skompresowany plik (*.jar) zawierający program Javy i jego dane (dźwięk, grafika).

Java

język programowania i środowisko dla programów wykonywalnych, stworzone w firmie Sun z myślą o przełamaniu bariery niekompatybilności między systemami operacyjnymi. Dla uruchamiania tych programów w komputerze musi być zainstalowany odpowiedni program — tzw. wirtualna maszyna Javy, dostępna za darmo dla większości systemów (np. z http://java.sun.com).

JavaScript

język skryptowy stworzony przez firmę Netscape w celu rozszerzenia możliwości HTML o elementy programowania. Standard obsługiwany przez większość przeglądarek.

Jądro

(kernel) podstawowa część systemu operacyjnego, znajdująca się stale w pamięci RAM, odpowiedzialna np. za podział czasu procesora, komunikację z głównymi urządzeniami itp.

Język programowania

wyposażony w ścisłe reguły język opisu algorytmów. Opis algorytmu wyrażony poprawnie w języku programowania może być zamieniony przez kompilator danego języka (kompilacja) na program komputerowy. Różne języki programowania projektowano do specyficznych celów, np. Fortran do obliczeń numerycznych, Prolog do zapisu relacji logicznych, Pascal i Logo do nauki programowania, Java dla zapewnienia przenośności itd.

JPEG

(Joint Photographic Experts Group) standardowy format plików graficznych (*.jpg, *.jpeg), umożliwiający nawet 20-krotną kompresję bez widocznej utraty jakości obrazu. Obraz dzielony jest na fragmenty 88 pikseli, poddawane transformacie kosinusowej i stratnej kompresji, zachowującej dobrze powtarzalne elementy obrazu (tekstury), a gorzej ukośne linie. Przy zapisie pliku w tym formacie możemy decydować o stopniu kompresji — im większy, tym większa możliwość wystąpienia zauważalnych zaburzeń.

JPEG2000

format przewidziany jako następca JPEG, oparty na transformacie falkowej (wavelet transform). Daje lepszą kompresję przy mniejszej utracie jakości (szczególnie krawędzi) i braku występujących w JPEG "artefaktów 88". Domyślne rozszerzenie nazw plików .jp2.

KDE

okienkowy interfejs (desktop, blat) dla systemu GNUinux.

Kilobajt

kB, tysiąc bajtów. Czasami mianem kilobajta określa się również bajty, choć wedle wprowadzanego ostatnio standardu tę wielkość powinniśmy nazywać kibibajtem.

Kilobit

kb, tysiąc bitów. Jednostkę tę wykorzystuje się zwykle do podawania prędkości przesyłu w kilobitach na sekundę (kbit lub kbps kilobit per second). Prędkość przesyłu można również podawać w kilobajtach na sekundę (kBps lub kbyte) — ta jednostka będzie ośmiokrotnie większa niż kbit: 1 kBps = 8 kbps.

Klawiatura maszynistki

objęty Polską Normą (PN 87) standard rozmieszczenia liter na klawiaturze polskich maszyn do pisania. We wczesnych latach 90. XX w. dość powszechne były klawiatury do komputerów PC, zawierające polskie litery rozmieszczone według tego standardu (tj. nadrukowane na klawiszach — to, jak komputer interpretuje wciśnięcie danego klawisza, zależy od systemu operacyjnego). Aktualnie komputery PC w Polsce kupujemy z klawiaturą amerykańską, a polskie litery wprowadzamy z pomocą tzw. układu klawiatury programisty. Zniknięcie polskiego układu klawiatury jest zagadkowe, gdyż używanie klawiatury programisty do pisania po polsku jest znacznie mniej wygodne, wolniejsze oraz powoduje częste błędy. Dlatego właśnie we Francji używa się klawiatury francuskiej, w Hiszpanii — hiszpańskiej itd., choć litery narodowe tych krajów można by również wprowadzać za pomocą klawisza Alt.

Klawiatura programisty

powszechny aktualnie sposób wpisywania polskich liter (ą, ć, ę, ł, ń...) na klawiaturze amerykańskiej; np. "ą" uzyskujemy wciskając klawisz (zwykle w ten sposób działa tylko prawy Alt) i, nie puszczając go, klawisz "A". Stad tąk duzą ilósc bledow polegąjacych na zamianie "ą" w "a", "ż" w "z" itp., które nie występowały tak powszechnie w czasach klawiatury maszynistki, gdy literom tym odpowiadały różne klawisze.

Klient

komputer (lub program) korzystający z usług serwera, np. wyświetlający pobrane z niego strony WWW. Skrajnym przypadkiem odchudzonego klienta (thin client) jest terminal, umożliwiający wyłącznie zdalną pracę na serwerze (por. telnet). Terminale przystosowane do zdalnej pracy w trybie graficznym (X-Windows) zwiemy X-terminalami.

Kod źródłowy

(source code) tekst programu w formie zrozumiałej dla programisty, umożliwiający analizę jego działania.

Kompatybilny

(compatible) zgodny, czyli umożliwiający uruchamianie tych samych programów (system) lub systemów operacyjnych (komputer).

Kompilacja

zamiana kodu źródłowego na binarny, wykonywalny przez komputer.

Kompresja

(compression) pakowanie. W przypadku plików umożliwia zmniejszenie ilości zajmowanego przez nie (na dysku) miejsca lub czasu potrzebnego do ich transmisji. W większości przypadków wymagamy, aby po rozpakowaniu plik był identyczny jak przed spakowaniem (kompresja bezstratna), jednak w przypadku obrazów (jpeg) czy dźwięków (mp3) zadowalamy się często kompresją stratną, czyli zapisem tylko części informacji dobranej tak, by przy oglądaniu lub odtwarzaniu pliku różnica była niezauważalna.

Komputer przenośny

(notebook, dawniej laptop) mieści się w teczce, ma akumulatory i często oferuje te same możliwości co komputer stacjonarny (desktop), jednak za znacznie wyższą cenę, co wiąże się z kosztem miniaturyzacji, akumulatorów i koniecznością wykorzystania wyświetlaczy ciekłokrystalicznych (LCD).

Komórka

w arkuszu kalkulacyjnym komórka to element dwuwymiarowej tabeli, w której kolumny są zwykle nazywane kolejnymi literami, a wiersze numerowane liczbami. Tak więc adresem komórki może być na przykład D7. W komórce może znajdować się liczba, tekst lub formuła matematyczna (wzór), której wartość jest obliczana w zależności od wartości liczb w innych komórkach.

Konfiguracja

w odniesieniu do programu komputerowego oznacza zwykle wybór ustawień i parametrów pracy, jak na przykład ilość wyświetlanych ikonek, wielkość okna, częstość zapisywania na dysku kopii zapasowych itp. W przypadku systemu operacyjnego poprawna konfiguracja konieczna jest do współpracy ze sprzętem (rozdzielczość ekranu, parametry dysków, sposób dostępu do Internetu itp.) i użytkownikami (konta użytkowników w systemie).

Konsola

czyli wiersz poleceń to jeden z najstarszych sposobów komunikacji człowieka z komputerem, do dziś preferowany przez profesjonalistów w wielu zastosowaniach. Dialog przebiega podobnie jak internetowy chat — polecenia dla komputera (na przykład dokłądną nazwę programu, który chcemy uruchomić) wpisujemy z klawiatury, w odpowiedzi na co system uruchamia odpowiedni program, lub, jeśli coś pomyliliśmy, wypisuje na przykład: "złe polecenie lub nazwa pliku". Kosolę systemu MS Windows uruchamiamy jako "wiersz poleceń"; a w GNUinuxie konsola to konsola (lub inaczej terminal).

Konto

(account) prawo dostępu do komputera iub usługi. Autoryzacja polega zwykle na podaniu identyfikatora (login, nazwa użytkownika) i hasła.

Koń trojański

program komputerowy zawierający kod mający umożliwić twórcy dostęp do systemu, w którym program uruchomiono (por. wirus, robak).

Korekcja błędów

mechanizm, który dzięki wykrywaniu błędów w cyfrowej postaci danych za pomocą sum kontrolnych pozwala na bezbłędną transmisję (przez powtarzanie błędnie przesłanych fragmentów), powielanie lub optymalne traktowanie błędów w odczycie.

Kosz

ikonka znajdująca się na blacie komputera, na którą przeciągamy niepotrzebne pliki "do wyrzucenia". Na wszelki wypadek pliki z kosza można odzyskać — dopóki nie wykonamy polecenia "opróżnij kosz".

Kraker

cracker.

Kryptografia klucza publicznego

(public key cryptography) technika oferująca szyfrowanie danych tak, aby odszyfrować mógł je jedynie adresat, oraz elektroniczne podpisy — gwarancje, że zaszyfrował je nadawca i nikt inny. W odróżnieniu od tradycyjnego szyfrowania, w którym konieczne było uprzednie ustalenie szyfru, nie wymaga dodatkowego bezpiecznego kanału komunikacji (dla ustalenia szyfru). Dzięki niej możliwe są w Internecie bezpieczne transakcje handlowe, jak np. zakupy z użyciem kart kredytowych.

Kursor

wskaźnik aktualnej pozycji myszki na ekranie komputera. Zwykle ma kształt strzałki, który zmienia się na inny na przykład gdy edytujemy tekst lub gdy wskaźnik znajduje się nad odnośnikiem.

LAN

(Local Area Network) sieć komputerowa o stosunkowo niewielkim zasięgu, zwykle jednego lub kilku budynków.

Laptop

komputer przenośny, notebook.

LaTeX

(LATEX) stworzony na początku lat 80. XX w. przez Leslie Lamporta system ułatwiający korzystanie z TEX-a. Tę książkę składano w LATEX-u. TEX i LATEX dostępne są za darmo (wraz z kodem źródłowym) dla właściwie wszystkich systemów operacyjnych.

LCD

(Liquid Crystal Display) wyświetlacz ciekłokrystaliczny, powszechny w zegarkach elektronicznych i telefonach komórkowych. Oparty na tej technologii monitor komputerowy daje stabilny i niemęczący oczu obraz, mniejsze zużycie energii i rozmiary, za trochę wyższą cenę.

Linux

Jądro systemu GNU/Linux. Czasem mianem tym określa się cały system GNU/Linux, pomijając w ten sposób wkład projektu GNU i Free Software Foundation.

Link

odnośnik.

Login

identyfikator użytkownika (konta) w systemie komputerowym.

Logo

(1) znak graficzny, łatwy do zapamiętania symbol firmy, organizacji lub idei. (2) język programowania zaprojektowany pod koniec lat 60. przez Seymoura Paperta jako środek do nauczania informatyki i matematyki.

Łącze

(ang. link, odnośnik) w dokumentach elektronicznych — wyróżniony fragment tekstu lub obrazu, którego kliknięcie przenosi nas w inne miejsce tego samego dokumentu lub do innego dokumentu na innym komputerze (np. w WWW).

Mac OS

(Macintosh Operating System) system operacyjny dla komputerów Macintosh firmy Apple. Był to pierwszy ogólnodostępny system operacyjny wyposażony w graficzny interfejs użytkownika (okna, myszka, rozwijane menu etc.).

MAN

(Metropolitan Area Network) sieć komputerowa o zasięgu rzędu dużego miasta.

Maszyna Turinga

zaproponowane przez A.M. Turinga — na potrzeby dowodu o obecności w matematyce twierdzeń nierozstrzygalnych — urządzenie składające się ze skończonego programu i nieograniczonej pamięci, o sekwencyjnym sposobie wykonywania operacji matematycznych. Pojęcie, wciąż użyteczne w rozważaniach teorii automatów, stanowiło teoretyczną podstawę pierwszych skonstruowanych w kilka lat później (lata 40. XX w.) komputerów.

Megabajt

MB, milion bajtów. Czasami (np. przy podawaniu pojemności pamięci RAM lub płyt CD) mianem megabajta określa się również bajtów, choć wedle wprowadzanego ostatnio standardu tę wielkość powinniśmy nazywać mebibajtem (MiB — por. ramka na stronie XXX).

Menu

lista wyboru, np. menu rozwijane (pull-down menu) pojawia się zwykle po kliknięciu na pasku menu w górnej części okna.

Microsoft

(MS) największy na świecie producent komercyjnego oprogramowania dla komputerów PC, m.in. systemy MS Windows.

MIDI

(Musical Instrument Digital Interface) cyfrowy interfejs instrumentów muzycznych, standard oraz wykorzystujące go urządzenia i pliki (*.mid) z zapisem muzyki.

MIME

(Multipurpose Internet Mail Extensions) standard pozwalający na pisanie emaili w językach innych niż angielski oraz na dołączanie do przesyłek e-mail danych nietekstowych, jak grafika czy dźwięk.

Mirror Site

(mirror — lustro) serwer powielający dokładnie (uaktualniane w określonych odstępach czasu) pliki innego popularnego serwera FTP lub WWW, dla zmniejszenia obciążenia lub ułatwienia dostępu np. na innym kontynencie.

Modem

(MOdulator/DEModulator) urządzenie pozwalające na przesyłanie danych cyfrowych przez analogowe linie telefoniczne, np. w celu połączenia komputera z Internetem.

Monitor komputerowy

inaczej ekran lub wyświetlacz — urządzenie wyświetlające obraz z komputera ,przetworzony przez kartę graficzną. W zależności od sposobu wyświetlania wyróżniamy klasyczne monitory kineskopowe (CRT) i ciekłokrystaliczne (LCD). Za rodzaj monitora można też uznać rzutnik (projektor) komputerowy.

Moore

Gordon, sformułował prawo Moore'a.

Mozilla

przeglądarka WWW i klient poczty elektronicznej, powstające na podstawie kodu udostępnionego przez firmę Netscape dla wielu systemów operacyjnych. Zawiera również moduły obsługi poczty i grup dyskusyjnych oraz tworzenia własnych stron WWW.

MPEG

(Motion Picture Expert Group) standard zapisu (i kompresji stratnej) plików audio/wideo, w którym w pełni zapisywane są tylko niektóre klatki (z 25 na sekundę w standardzie PAL), a zamiast pozostałych kodowane są różnice w stosunku do klatki poprzedniej. Daje to wysoki stopień kompresji, czyli mniejsze pliki.

MP3

(MPEG warstwa 3) najpopularniejszy format plików dźwiękowych, oparty na algorytmie kompresji stratnej opracowanym z uwzględnieniem praw psychoakustyki. Objęty patentem niemieckiego Instytutu Fraunhofera, który wymaga opłat za jego stosowanie (głównie za dystrybucję muzyki w tym formacie — ale sytuacja może ulec zmianie). Pomimo istnienia nowszych, efektywniejszych i nieobciążonych licencjami formatów kompresji muzyki (np. Ogg Vorbis), utrzymuje się wciąż dzięki dużej ilości urządzeń, odtwarzających muzykę zakodowaną w tym formacie.

Multimedia

wykorzystanie komputerów do prezentacji tekstu, grafiki, wideo, animacji i dźwięków. Również integracja różnorodnych mediów na dowolnym innym urządzeniu, np. konsoli do gier czy odtwarzaczu DVD.

NASK

Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (http://nask.pl), instutycja zarządzająca m.in. rozdziałem adresów (domen drugiego rzędu) w polskiej domenie .pl.

NAT

(Network Address Translation) sposób na dostęp do Internetu z wielu komputerów, dla których nie mamy przydzielonych osobnych adresów (numerów IP). Połączenia ze wszystkich komputerów objętych tą usługą (klientów NAT) widoczne są na zewnątrz jako wychodzące z tego samego adresu (lokalnego serwera NAT).

Netscape

przeglądarka internetowa, dostępna (za darmo) dla wielu systemów operacyjnych, rozwijana równolegle z projektem Mozilla przez firmę, która upowszechniła jej kod źródłowy. Zawiera również moduły obsługi poczty i grup dyskusyjnych oraz tworzenia własnych stron WWW.

Netykieta

(netiquette, (Inter)net-etiquette) etykieta sieciowa, niepisane reguły kulturalnego zachowania w Internecie, szczególnie w odniesieniu do grup dyskusyjnych. Zaleca na przykład używanie w wiadomościach, wysyłanych na publiczne serwery, prostych formatów, które powinny się poprawnie wyświetlać na komputerach większości użytkowników.

NFS

(Network File System) protokół umożliwiający dostęp do danych na dyskach innych komputerów w sieci tak, jakby znajdowały się na lokalnym dysku.

NNTP

(Network News Transfer Protocol) protokół wykorzystywany do przekazywania wiadomości w grupach dyskusyjnych (usenet).

Notebook

komputer przenośny.

OCR

(Optical Character Recognition) systemy rozpoznawania znaków, głównie pisma. Klasycznie system składa się ze skanera — tworzącego obraz cyfrowy np. z kartki zapisanej lub zadrukowanej literami — i oprogramowania do rozpoznawania znaków, przetwarzającego ten obraz na ciąg kodów ASCII odpowiadających rozpoznanym literom.

Odnośnik

Łącze

Offline

(off-line) bez bezpośredniego połączenia; np. protokół POP3 pozwala na ściągnięcie listów na dysk twardy naszego komputera i czytanie ich offline, bez utrzymywania połączenia z Internetem.

Ogg Vorbis

otwarty format kompresji plików audio (*.ogg), efektywniejszy od mp3 i nieobciążony żadnymi licencjami. Programy i informacje dostępne m.in. z http://vorbis.com.

Online

(on-line) na bieżąco, np. w trakcie połączenia. Może również oznaczać dostępność przez Sieć.

Open Office

zintegrowany pakiet programów biurowych — edytor, arkusz kalkulacyjny, baza danych, moduł grafiki i prezentacji, dostępny za darmo wraz z kodem źródłowym (http://openoffice.pl). Otwarty projekt OpenOffice.org powstał dzięki udostępnieniu przez firmę Sun kodu źródłowego pakietu Star Office. Dzięki otwartości kodu dostępny jest dla wielu systemów operacyjnych (m.in. Windows i GNUinux). Czyta i zapisuje pliki w formatach Microsoft Office (*.doc, *.xls, *.ppt itp.).

Palmtop

mieszczący się na dłoni (palm — dłoń) komputerek, który poza funkcjami organizera (PDA) pozwala np. uruchamiać gry i inne programy, a czasem nawet odtwarzać wideo i muzykę w formacie mp3. Lepsze urządzenia tej klasy zapewniają synchronizację danych z PC, chroniącą przed utratą wszystkich adresów i telefonów w przypadku awarii czy zgubienia palmtopa. Bardziej rozbudowane (w związku z tym zwykle większe) urządzenia tego typu zaliczamy już do notebooków, a właściwie subnotebooków.

PAP

(Password Authentication Protocol) jeden z protokołów automatycznego uwierzytelniania przy łączeniu z komputerem dostawcy usług internetowych. Nie zapewnia szyfrowania haseł.

Password

hasło.

PC

(Personal Computer) nazwa nadana przez firmę IBM linii komputerów domowych, które rozpowszechniły się w całym świecie dzięki umożliwieniu produkcji przez inne firmy "klonów", czyli komputerów kompatybilnych.

PCX

jeden ze standardowych formatów zapisu plików graficznych (*.pcx).

PDA

(Personal Digital Assistant — Osobisty Asystent Cyfrowy), mieszczący się w kieszeni prosty komputerek pozwalający notować adresy, daty itp. W bardziej rozbudowanej wersji zwany palmtopem.

PDF

(Portable Document Format) oparty na PostScripcie format dokumentów z ułatwiającymi czytanie hipertekstowymi odnośnikami. Do wyświetlania tych dokumentów potrzebny jest specjalny program, np. dostępny za darmo Acrobat firmy Adobe (http://adobe.com).

Piksel

(pixel, od picture element), najmniejszy element obrazu. Na przykład rozdzielczość ekranu oznacza, że obraz składany jest z pikseli, z których każdemu można przypisać inny kolor.

Plik

(file) ciąg bitów, w którym mogą być zapisane dowolne dane: tekst, baza danych, film, program komputerowy...

PKI

(Public Key Infrastructure) infrastruktura kluczy publicznych, używanych w kryptografii klucza publicznego.

Płyta główna

w komputerach PC — element w postaci dużej płytki drukowanej, montowany na stałe wewnątrz obudowy komputera, zawierający gniazda do umieszczenia procesora, pamięci RAM, karty grafiki, muzycznej, modemu itp. oraz, dzięki specjalizowanym układom elektronicznym, zapewniający współpracę tych elementów.

PNG

(Portable Network Graphics) jeden ze standardowych formatów plików graficznych (*.png), opracowany przez niezależnych ekspertów dla zastąpienia formatu GIF, którego wykorzystanie było ograniczane patentami.

PNP

(Plug and Play) "Podłącz i Baw Się" — standard automatycznego rozpoznawania i instalowania przez system urządzeń zewnętrznych, np. modemów. Ze względu na przypadki wadliwego działania zwany też Plug and Pray, czyli "Podłącz i Módl Się".

Poczta elektroniczna

(electronic mail, e-mail, email) system umożliwiający praktycznie darmowe i natychmiastowe przesyłanie tekstów, obrazów czy dźwięków do adresata w dowolnym zakątku świata — pod warunkiem że też używa poczty elektronicznej.

POP

(Post Office Protocol, POP3) standardowy protokół dostępu przez Internet do skrzynek poczty elektronicznej. Szczególnie wygodny przy korzystaniu z połączenia z Internetem przez modem.

Portal

tworzona i uaktualniana przez powoływaną często specjalnie do tego celu firmę lub grupę ludzi witryna, zawierająca m.in. pogrupowane tematycznie odnośniki do najczęściej poszukiwanych w Internecie informacji. Portale oferują zwykle darmowe konta e-mail, czat i wyszukiwarkę, oraz własne serwisy informacyjne. Portale o tematyce ogólnej zwiemy portalami horyzontalnymi, natomiast skoncentrowane na węższej tematyce — wertykalnymi (wortal).

POST

(Power On Self Test) zapisany w pamięci płyty głównej program, który po każdym włączeniu komputera sprawdza pokrótce dostęp do jego elementów.

PostScript

format (język) opisu strony (tekstu i grafiki), oferujący najwyższą dostępną na danym urządzeniu wierność wydruku. Pliki można drukować bezpośrednio na drukarkach "postscriptowych" (czyli z wbudowanym interpreterem języka PostScript) lub wyświetlać na ekranie i drukować na dowolnych drukarkach za pomocą dostępnych w Sieci programów GhostScript i GhostView.

PPP

(Point-to-Point Protocol) protokół transmisji pakietów przez połączenia szeregowe między dwoma komputerami, wykorzystywany zwykle przy łączeniu z Internetem (konkretnie najbliższym hostem) przez modem.

Prawo Moore'a

szacuje, że liczba tranzystorów w nowo produkowanych procesorach podwaja się co 2 lata (lub co 18 miesięcy, ta wersja słabiej pasuje do faktycznego tempa). Podwojenie liczby tranzystorów oznacza w przybliżeniu podwojenie mocy obliczeniowej. Prawo przybliża szybkość rozwoju mocy obliczeniowych komputerów od roku 1971 (od 2300 tranzystorów w procesorze Intel 4004 do ponad 10 milionów w Pentium II).

Procesor

(Central Processing Unit, CPU) centralna jednostka obliczeniowa — "silnik" komputera, wykonujący obliczenia. W komputerach PC najpopularniejsze są procesory Pentium firmy Intel, drugim ważnym producentem jest AMD, którego procesor Athlon pierwszy uzyskał szybkość taktowania 1000 MHz (czyli 1 GHz).

Program komputerowy

zestaw ściśle określonych instrukcji przeznaczonych do wykonania przez komputer.

Protokół

w informatyce — zestaw konwencji rządzących przesyłem i formatowaniem danych.

Przeglądarka

(browser) program komputerowy umożliwiający korzystanie z WWW, np. Mozilla czy Internet Explorer.

Proxy

(proxy — zastępca, przedstawiciel) proces buforowania (cache) częściej wykorzystywanych zasobów (głównie stron WWW) na bliższych (lokalnych) serwerach, dla zwiększenia prędkości dostępu, zmniejszenia ruchu w Sieci iub obniżenia kosztów.

PS/2

interfejs (oraz rodzaj wtyczek) myszki i klawiatury, wprowadzony w komputerach IBM PC linii PS/2, rozpowszechniony w płytach ATX.

Pulpit

użyte w polskiej wersji MS Windows określenie blatu (desktop).

Quota

system ograniczania miejsca na wspólnym dysku, które może zająć jeden użytkownik. W braku tego mechanizmu każdy z użytkowników może całkowicie zapchać dysk, co uniemożliwi — również innym — korzystanie z systemu.

QWERTY

standard rozmieszczenia liter na klawiaturze (pierwsze litery z górnego rzędu). Rozkład ten opracowano w XIX w. dla pierwszych maszyn do pisania. Pary najczęściej występujących po sobie (przynajmniej w języku angielskim) liter oddalono od siebie, aby zmniejszyć szansę zablokownania mechanizmu maszyny.

RAM

(Random Access Memory) pamięć wyrywkowego (i szybkiego) dostępu, w której wykonują się programy.

RAR

format kompresji plików; przed użyciem spakowanego pliku (*.rar) należy go rozpakować za pomocą odpowiedniego programu.

Redundancja

nadmiar informacji, na przykład: większośćtekstów błaby zrozmiała, gdby usunąćz nich codziesiątyznak, co idać choćy na tym rzykładzi. Taki namiar infomacji pond konieczą do zrozmienia daego tekst określilbyśmy jak dziesięcoprocentoą redundację.

Robak

(worm) samopowielający i samorozprzestrzeniający się program komputerowy; w odróżnieniu od wirusa żyje tylko w otoczeniach sieciowych i "nie przykleja się" do innych programów.

ROM

(Read Only Memory) pamięć tylko do odczytu, w której dane (iub program) zapisywane są jednorazowo (najczęściej w procesie produkcji układu scalonego) i ich późniejsza modyfikacja nie jest możliwa.

Router

urządzenie przekazujące dane między sieciami, gateway.

RTF

(Rich Text Format) oparty na ASCII standardowy format zapisu plików tekstowych (*.rtf), umożliwiający przenoszenie między różnymi programami (edytorami tekstów) plików zawierających, poza czystym tekstem ASCII, informacje o czcionkach, wytłuszczeniach itp.

Równoległy

(parallel) wykonujący kilka zadań jednocześnie (program, komputer) lub przesyłający jednocześnie większą (niż jeden) liczbę bitów (interfejs, kabel).

Serial

szeregowy.

S-ATA

Serial-ATA, SATA, szeregowy interfejs dysków w PC, szybszy od równoległego ATA.

SCSI

(Small Computers System Interface) alternatywny dla ATA, ale nieograniczony do komputerów PC, standard łączenia urządzeń peryferyjnych. Rozwiązanie droższe, oferujące większą wydajność przy dużych obciążeniach.

Serwer

komputer główny, udostępniający zdalnie (przez sieć) innym komputerom (klientom) usługi, jak np. strony WWW, pliki, zdalne dyski czy wręcz możliwość zdalnej pracy.

Serwis

(1) komplet naczyń (2) naprawa i konserwacja (3) komplet materiałów informacyjnych.

Shareware

oprogramowanie rozpowszechniane za darmo na okres próbny, po którym w celu dalszego użytkowania powinniśmy uiścić opłatę. Stopniowo zanika na rzecz oprogramowania udostępnianego z kodem źródłowym na licencji GNU.

Skalowalność

cecha (niektórych) systemów informatycznych, zapewniająca możliwość płynnego powiększania skali przedsięwzięcia.

Skanować

ogólnie — przeglądać badany obszar, przeszukiwać punkt po punkcie. Potocznie terminem tym określamy przetwarzanie zdjęć i pism, utrwalonych na papierze, na plik komputerowy. W pliku zapisywana jest reprezentacja skanowanej strony w postaci kolorów lub odcieni szarości pikseli, na które dzielony jest ciągły, analogowy obraz. Aby w zeskanowanym tekście wyszukiwać słowa, musimy jeszcze ten obraz zamienić na ciąg liter. Proces ten opisano pod hasłem OCR.

Skaner

(dokładnie: skaner optyczny), urządzenie do przetwarzania obrazów analogowych (utrwalonych zwykle na papierze) na formę cyfrową.

SLIP

(Serial Line Internet Protocol) niegdyś popularny protokół łączenia komputerów z Internetem przez modem; wypierany przez PPP.

Smileys

(śmieszki) kombinacje znaków ASCII, wyrażające skrótowo np. emocje. Najczęściej symbole twarzy (leżących na boku): :-) uśmiech, ;-) przymrużenie oka, :-x zasznurowane usta itd.

SMS

(Short Messages System) system krótkich wiadomości tekstowych (do 160 znaków), które można przesyłać z jednego telefonu komórkowego na drugi. Operatorzy niektórych sieci komórkowych ułatwiają integrację SMS z pocztą elektroniczną, czyli przesyłanie e-maili bezpośrednio na telefon komórkowy i vice versa.

SMTP

(Simple Mail Transfer Protocol) protokół wykorzystywany najczęściej do obsługi poczty wysyłanej.

Spam

potoczna nazwa niechcianych reklam, otrzymywanych przez e-mail.

SSH

(Secure Shell) bezpieczny telnet szyfrujący w locie wpisywane przez nas informacje, w tym również hasła.

SSL

(ang. Secure Sockets Layer) protokół umożliwiający między innymi bezpieczne (szyfrowane) połączenia ze stronami WWW.

Star Office

zob. Open Office

Standard

w technice jednolity zestaw podstawowych parametrów, zapewniających współpracę różnych urządzeń lub systemów; na przykład standardowy skok gwintów śrub, standard sposobu przesyłania informacji w Internecie czy standardowy rozstaw szyn kolejowych.

Strona domowa

(home page) witryna.

Suma kontrolna

sposób na sprawdzanie poprawności zapisu cyfrowego, ogólnie dowolnej liczby. W zapisie wprowadzamy redundancję, zapisując np. dodatkowo sumy kolejnych grup liczb. Przy odczycie pozwala to na sprawdzenie zgodności z sumą obliczoną z wczytanych danych i wykrycie ew. przekłamania.

Surfing

ślizganie się (jazda) na specjalnej desce unoszonej przez czoło fali. "Surfowanie po Sieci" oznacza zwykle podążanie za odnośnikami na stronach WWW.

System operacyjny

(Operating System, OS) podstawowy program, uruchamiający się zaraz po starcie komputera (s. ), zarządzający plikami i wykonywaniem programów — np. GNUinux, MacOS, MS Windows...

System wielodostępny

(multiuser) system operacyjny umożliwiający jednoczesną pracę wielu użytkowników, podłączonych (zdalnie) do jednego komputera. Musi w tym celu zapewniać m.in. odpowiednią ochronę plików.

System wielozadaniowy

(multitasking) system operacyjny zdolny do wykonywania kilku programów jednocześnie (np. w kilku otwartych oknach).

Szeregowy

(serial — interfejs lub kabel) przesyłający dane w szeregu, czyli po jednym, bit po bicie — w odróżnieniu od przesyłu równoległego.

Ścieżka dostępu

(ang. path) nazwa pliku poprzedzona sekwencją kolejnych katalogów, określających jednoznacznie umiejscowienie pliku na dysku.

TCP/IP

(Transmission Control Protocol / Internet Protocol) podstawowe protokoły przesyłania danych w Internecie.

Telefonia internetowa

zob. VoIP

Telnet

najstarszy protokół zdalnej pracy na komputerach, w trybie tekstowym.

Terminal

zob. konsola.

Test Turinga

— "gra imitacji": człowiek i komputer porozumiewają się z arbitrem wyłącznie za pomocą informacji tekstowych (jak np. czat lub e-mail). Arbiter może obu zadawać dowolne pytania; jeśli nie zgadnie, który z rozmówców jest maszyną, przyjmujemy, że maszyna posiada inteligencję (czy nawet świadomość). Stwierdzenie to było przedmiotem krytyki oraz centrum dyskusji o sztucznej inteligencji i filozofii przez ostatnich 50 lat. Do dziś żaden program komputerowy nie przeszedł tego testu nawet w stosunkowo ograniczonej formie, mimo ufundowanej nagrody: http://www.loebner.net/Prizefoebner-prize.html.

TeX

(TEX) system składu drukarskiego stworzony (ze szczególnym uwzględnieniem wzorów matematycznych) w roku 1977 przez prof. Donalda Knutha. Skomplikowany w bezpośrednim użyciu; ułatwia je LATEX (w którym składano m.in. tę książkę). TEX i LATEX dostępne są za darmo (wraz z kodem źródłowym) dla większości systemów operacyjnych.

TLS

Transport Layer Security, nowsza wersja protokołu SSL.

Turing

Alan Mathison (1912-1954) — angielski matematyk i logik, pionier teorii komputerów.

Unicode

system przewidziany do zastąpienia ASCII. Dzięki przeznaczeniu na zapis jednego znaku 16 bitów (zamiast 8 bitów w ASCII), mamy miejsce na jednoczesne ponumerowanie znaków ze wszystkich alfabetów. Problem z jego stosowaniem polega na tym, że systemy operacyjne przystosowane są do 8-bitowych znaków ASCII. Rozwiązaniem tymczasowym jest kodowanie UTF-8.

Unix

wielodostępny i wielozadaniowy system operacyjny (obecnie raczej rodzina systemów) opracowany w latach 70. XX w. w AT&T, który dzięki liberalnej polityce licencjonowania — szczególnie dla uczelni — stał się standardem. Systemy zachowujące ścisłą zgodność z aktualną specyfikacją Uniksa (POSIX, System V) — np. GNUinux, Solaris, AIX, FreeBSD — określamy mianem "systemów uniksowych" lub implementacji Uniksa. Oferują one te same komendy, mechanizmy i sprawdzone systemy zabezpieczeń, wielodostępu i wielozadaniowości.

Upload

kopiowanie pliku z dysku lokalnego na serwer (por. download).

URL

(Universal Resource Locator) uniwersalny identyfikator zasobów w Internecie, w postaci rodzaj:adres.komputera/ścieżka.

USB

(Universal Serial Bus) szybkie złącze szeregowe, umożliwiające wygodne podłączanie urządzeń bez konieczności wyłączania komputera.

Usenet

największe w świecie, niezależne forum wymiany myśli. Wiadomość wysłana przez użytkownika do danej grupy dyskusyjnej (jest ich ogromna liczba, na każdy prawie temat) trafia (przez protokół NNTP) do wszystkich, którzy się do danej grupy zapisali. Można je również czytać (bez konieczności subskrypcji) za pomocą odpowiednich programów — np. moduł news w Mozilli — łącząc się z serwerem grup dyskusyjnych.

Uwierzytelnienie

(authentication) poświadczenie tożsamości użytkownika w systemie, np. przez podanie nazwy użytkownika i hasła.

UTF-8

Implementacja Unicode, w której symbole z ASCII zajmują po 8 bitów, stosowana w systemach operacyjnych przed przejściem na pełny Unicode.

Użytkownik

(ang. user) w informatyce ktoś, kto używa systemu komputerowego. Użytkownik identyfikowany jest przez system na podstawie nazwy użytkonika — niekoniecznie tożsamej z imieniem i nazwiskiem, oraz znanego tylko użytkownikowi hasła. Można w ten sposób uzyskiwać dostęp np. do konkretnego komputera, sieci, skrzynki pocztowej czy serwisu lub bazy danych.

VoIP

Voice over Internet Protocol, telefonia internetowa, a konkretnie protokół umożliwiający przesyłanie głosu przez łącza internetowe. Po zainstalowaniu odpowiedniego programu (na przykład Tlenofon http://tlen.pl lub Skype http://www.skype.com) możliwe są darmowe rozmowy głosowe z innymi użytkownikami danego programu, lub płatne — lecz zwykle tańsze niż z "normalnego" telefonu — połączenia z telefonami stacjonarnymi.

WAN

Wide Area Network sieć rozległa, łącząca sieci lokalne (LAN), mniejsze sieci WAN oraz pojedyncze komputery.

WAP

(Wireless Access Protocol) protokół bezprzewodowego dostępu — głównie z telefonów komórkowych — do specjalnie przygotowanych stron WWW.

WAV

standard zapisu plików dźwiękowych (*.wav).

Webmail

dostęp do poczty elektronicznej przez strony WWW, za podaniem nazwy użytkownika i hasła. W odróżnieniu od POP nie wymaga konfiguracji konta.

Wielozadaniowy

zob. system wielozadaniowy.

Wielodostępny

zob. system wielodostępny.

Wi-Fi

(Wireless Fidelity), promowana przez konsorcjum "Wi-Fi Alliance" (http://wi-fi.org) nazwa certyfikatu zgodności radiowych sieci LAN opartych na standardzie IEEE 802.11. Używana coraz częściej do zapewnienia szybkiego dostępu do Internetu — w domu bez kabli, a przede wszystkim na lotniskach, w kawiarniach itp. Zgodność oznacza, że jeśli mamy w laptopie dowolną kartę certyfikowaną jako Wi-Fi i znajdziemy się w zasięgu dowolnej sieci pracującej w tym standardzie, to technicznie mamy szansę się do niej podłączyć.

Windows

(okna) znak handlowy () firmy Microsoft, nazwa rodziny systemów operacyjnych dla komputerów PC. Okna na ekranie komputera pojawiły się wcześniej niż produkt Microsoftu (1985) — w komputerach Xerox Star (1981) i Apple Lisa (1983).

Wirtualna rzeczywistość

otoczenie (świat) stworzone (symulowane) przez komputer. W aktualnej formie symulowane są głównie doznania wzrokowe. W literaturze popularnonaukowej przewiduje się systemy tak doskonałe, że użytkownik nie będzie w stanie odróżnić ich od świata rzeczywistego (np. "Summa Tehnologiae" Stanisława Lema).

Wirtualna pamięć

trick pozwalający programom komputerowym na korzystanie z większej ilości pamięci, niż faktycznie obecna w komputerze ilość RAM — zwykle przez wykorzystanie części dysku twardego.

Wirus komputerowy

program tworzony w celu rozprzestrzeniania się (zwykle przez "przyklejanie się" do innych programów) i wyrządzania szkód.

Witryna

w Internecie — główna strona WWW firmy, serwisu lub osoby; również strona domowa (home page).

Wortal

(vertical portal, vortal) portal wertykalny, czyli skoncentrowany na konkretnie wybranej tematyce.

WWW

(World Wide Web, W3, Ogólnoświatowa Pajęczyna) standard prezentacji informacji w Internecie, oparty na języku HTML i protokole HTTP. Tłumaczone również dowcipnie jako "Wszechnica Wiedzy Wszelakiej" lub World Wide Wait — Ogólnoświatowe Czekanie, komentarz do zwalniającego transmisję efektu zapychania łączy.

WYSIWYG

(What You See Is What You Get, "Dostajesz To Co Widzisz") idea edytorów formatujących tekst w locie i wyświetlających go od razu w takiej formie, jak zobaczymy na wydruku.

Wyszukiwarka

(search engine) dostępna przez Internet baza danych, gromadząca informacje o stronach WWW.

X

(X-windows) sieciowo zorientowany system obsługi funkcji graficznych w systemach uniksowych, umożliwiający zdalną pracę w środowisku graficznym.

XML

Extensible Markup Language rekomendowany przez World Wide Web Consortium nowoczesny język, bardziej uniwersalny od HTML.

ZIP

Popularny format kompresji; przed użyciem spakowanego pliku (*.zip) należy go rozpakować za pomocą odpowiedniego programu.