Ochrona radiologiczna/Dokumenty międzynarodowe i zalecenia organizacji międzynarodowych
Dokumenty międzynarodowe i zalecenia organizacji międzynarodowych
Przepisy dotyczące bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej obowiązujące w Polsce, muszą być zgodne z zaleceniami organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną radiologiczną (International Atomic Energy Agency, International Commission on Radiation Protection), dyrektywami i rozporządzeniami Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej.
Główną organizacją międzynarodową, która zajmuje się opracowywaniem zaleceń i standardów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej jest Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) z siedzibą w Wiedniu.
IAEA powstała w 1957 r., a celem jej działalności, zgodnie ze statutem, jest dążenie do przyspieszenia i zwiększenia wkładu energii atomowej w zapewnienie pokoju, zdrowia i dobrobytu na całym świecie.
Cel ten jest osiągany poprzez:
- przeprowadzanie inspekcji zabezpieczeń jądrowych i działań dotyczących ich weryfikacji w cywilnych programach jądrowych,
- rozwijanie norm bezpieczeństwa jądrowego,
- promowanie osiągnięcia i utrzymania wysokiego poziomu bezpieczeństwa w stosowaniu energii jądrowej, a także ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed promieniowaniem jonizującym,
- zapewnienie stosowania tych norm w określonych przypadkach,
- wymaganie i kontrolowanie przestrzegania środków bezpieczeństwa i higieny pracy,
- kontrolowanie czy kraje członkowskie wywiązują się ze swoich zobowiązań wynikających z Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej i innych umów dotyczących wykorzystania materiałów jądrowych i obiektów tylko do celów pokojowych.
International Commission on Radiological Protection (Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej powstała w 1928 r., a obecną nazwę przyjęła w 1950. Celem jej działalności jest opracowywanie zaleceń dotyczących ogólnie rozumianej ochrony radiologicznej. Zalecenia ICRP nie mają mocy prawnej, ale są uwzględniane w przepisach obowiązujących w większości krajów.
Oprócz dwóch wymienionych organizacji, istnieje wiele innych, których działalność ma prowadzić do zwiększenie bezpieczeństwa jądrowego i stanu ochrony radiologicznej na świecie. Poniżej wymienione zostały najważniejsze z nich.
International Comission on Radiation Units powstała w 1925 r., a celem jej działalności jest opracowywanie zaleceń dotyczących jednostek promieniowania i promieniotwórczości oraz procedur pomiaru i stosowania tych jednostek.
United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR), powstało w 1955 r. w odpowiedzi na powszechne obawy dotyczące wpływu promieniowania na zdrowie człowieka i środowisko. UNSCEAR zajmuje się określaniem wielkości tego wpływu na skutek działalności człowieka.
Nuclear Energy Agency jest agencją Organisation for Economic Co‑operation and Development (OECD) i zajmuje się wspieraniem krajów członkowskich w utrzymaniu i rozwoju naukowym, technologicznym i prawnym koniecznym do bezpiecznego, przyjaznego środowisku i oszczędnego wykorzystania energii jądrowej do celów pokojowych.
25 marca 1957 r na mocy traktatów rzymskich powstała Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM). Zadaniem Wspólnoty jest przyczynianie się do podwyższania poziomu życia w Państwach Członkowskich i rozwijania stosunków z innymi państwami poprzez ustanowienie warunków niezbędnych do stworzenia i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego.
Europejskie Towarzystwo Energii Atomowej (EAES) zostało utworzone w 1955 r., a jego pierwszym celem było stworzenie forum do współpracy naukowo-technicznej w zakresie pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Obecnie Towarzystwo pełni rolę cieszącego się dużym autorytetem animatora nowych inicjatyw, przede wszystkim w obszarze energetyki jądrowej. Do EAES należą obecnie 23 kraje, w tym kraje nie posiadające energetyki jądrowej (Austria, Dania, Grecja, Norwegia, Portugalia i Polska od 1993 r.).
Radę Państw Morza Bałtyckiego (CBSS) powołano w marcu 1992 r. na Konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych. W jej skład wchodzą przedstawiciele: Danii, Estonii, Finlandii, Islandii, Niemiec, Litwy, Łotwy, Norwegii, Polski, Federacji Rosyjskiej i Szwecji. Krajami o statusie obserwatora są: Francja, Włochy, Holandia, Słowacja, Ukraina, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. CBSS zajmuje się monitoringiem radiacyjnym w obszarze Morza Bałtyckiego
International Radiation Protection Association (IRPA) zajmuje się organizacją międzynarodowych spotkań w celu dyskusji wszystkich aspektów ochrony radiologicznej, wspieraniem tworzenia możliwości badawczych i edukacyjnych dotyczących ochrony radiologicznej oraz zachęcaniem do tworzenia i ciągłego rozwoju powszechnie akceptowalnych norm ochrony przed promieniowaniem lub zaleceń międzynarodowych organów.
Aspekty dotyczące ochrony radiologicznej pracowników i ludności uwzględniają w swojej działalności również takie organizacje jak International Labour Organization (ILO), World Health Organization (WHO), Pan American Health Orgnization (PAHO), Food and Agricultural Organization (FAO).
W ramach międzynarodowej współpracy w zakresie systemu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej Polska bierze udział w konwencjach, traktatach międzynarodowych i umowach dwustronnych, z których wynikają różnego rodzaju zobowiązania.
Międzynarodowe akty prawne zobowiązują Polskę do stosowania określonych w nich zasad i mechanizmów, a także umożliwienia kontroli przestrzegania ich postanowień uprawnionym organom poprzez weryfikację raportów krajowych i inspekcje.
Polska ratyfikowała następujące dokumenty:
- Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (Non-Proliferation Treaty — NPT), sporządzony w Moskwie, Waszyngtonie i Londynie dnia 1 lipca 1968 r. ratyfikowany 3 maja 1969.
- Konwencja o ochronie fizycznej materiałów jądrowych wraz z załącznikami I i II, otwarta do podpisu w Wiedniu i Nowym Jorku w dniu 3 marca 1980 r. ratyfikowana 8 września 1983.
- Konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego, sporządzona w Wiedniu dnia 26 września 1986 r. ratyfikowana 24 kwietnia 1988.
- Konwencja wiedeńska o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową, sporządzona w Wiedniu dnia 21 maja 1963 r. ratyfikowana 8 grudnia 1989.
- Wspólny protokół dot. stosowania Konwencji wiedeńskiej i Konwencji paryskiej (o odpowiedzialności za szkody jądrowe), sporządzony w Wiedniu dnia 21 września Ratyfikowany 27 kwietnia 1992.
- Konwencja bezpieczeństwa jądrowego, sporządzona w Wiedniu dnia 20 września 1994 r. ratyfikowana 14 kwietnia 1995.
- Wspólna konwencja bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i bezpieczeństwa w postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi, sporządzona w Wiedniu dnia 5 września 1997 r. Ratyfikowana 9 marca 2000.
- Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM), podpisany w Brukseli dnia 17 kwietnia 1957 r. Ratyfikowany 23 lipca 2003.
- Porozumienie między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej i Międzynarodową Agencją Energii Atomowej dotyczącego wprowadzenia w życie artykułu III ustęp 1 i 4 Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisane w Brukseli dnia 5 kwietnia 1973 r., ratyfikowane przez Polskę 2 sierpnia 2006.
- Protokół dodatkowy do Porozumienia między Republiką Austrii, Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Finlandii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Portugalską, Królestwem Hiszpanii, Królestwem Szwecji, Europejską Wspólnotą Energii Atomowej a Międzynarodową Agencją Energii Atomowej dotyczącego wprowadzenia w życie artykułu III ustęp 1 i 4 Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej podpisany w Wiedniu dnia 22 września1998 r. ratyfikowany przez Polskę 2 sierpnia 2006.
- Traktat o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych, ratyfikowany przez Polskę 25 maja 1999.
- Konwencja o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej z 1986 r. pozostawia państwom będącym jej stronami możliwość zawarcia dwustronnych lub wielostronnych porozumień w sprawach będących przedmiotem Konwencji. Polska podpisała tego typu porozumienia z Austrią, Białorusią, Czechami, Danią, Litwą, Niemcami, Norwegią, Rosją, Słowacją i Ukrainą.
